Yeni Gelişme
2021/9 sayılı İnsan Hakları Eylem Planı konulu Cumhurbaşkanlığı Genelgesi (“Genelge“) 30 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Eylem Planı kapsamında hak ve özgürlükler alanının genişletilmesi, kamu hizmetlerinin erişilebilir, hesap verilebilir, eşit, şeffaf ve adil bir şekilde sunulmasına ilişkin standartların yükseltilmesi hedefleniyor. İnsan hakları alanındaki çalışmaların, yurtdışına kişisel veri aktarımları için yeterli koruma bulunan ülkelerin ilanında da etkili olması bekleniyor.
Genelge Ne Diyor?
Genelge uyarınca, Eylem Planı ile insan haklarına yönelik uygulamadaki sorunların çözümüne yönelik güçlü bir insan hakları koruma sisteminin oluşturulması öngörülüyor. Eylem Planı’nın uygulama süreci iki yıl olarak belirlenmiştir. Plan’da yer alan aksiyon kalemlerine ilişkin sorumluluk ilgili bakanlık ve kamu kurum ve kuruluşlarına veriliyor.
Bu kapsamda Eylem Planı’nın uygulanması, izlenmesi ve kamu kuruluşlarının koordinasyonu amacıyla İnsan Hakları Planı İzleme ve Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur. Eylem Planı’ndaki faaliyetlerden sorumlu kamu kurum ve kuruluşları uygulamaya ilişkin dört aylık raporlarını Adalet Bakanlığı’na ve İzleme ve Değerlendirme Kurulu’nun onayına sunacaktır.
Eylem Planı Uygulama Takvimi Adalet Bakanlığı’nın internet sitesinde yayımlanmıştır. Takvime buradan İngilizce ve Türkçe olarak ulaşabilirsiniz.
Güvenli Ülke İlanı ve Eylem Planı İlişkisi
6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun (“KVKK“) 9. maddesi uyarınca kişisel veriler, açık rıza aranmaksızın yalnızca Kişisel Verileri Koruma Kurulu (“Kurul“) tarafından ilan edilecek olan yeterli koruma sağlayan güvenli ülkelere ya da Kurul tarafından onaylanan taahhütnamelere ve bağlayıcı şirket kurallarına istinaden yurt dışına aktarılabilmektedir.
Güvenli ülke listesi henüz yayımlanmamış olmakla birlikte Kurul, 2 Mayıs 2019 ve 2019/125 sayılı kararında güvenli ülkelerin belirlenmesinde kullanılacak kriterleri açıklamıştır. Kurul kararı incelendiğinde “karşılıklılık ilkesinin” de güvenli ülke kriterleri arasında sayıldığı görülmektedir. Kurul, bir ülkenin güvenli ülke olarak kabul edilebilmesi için bahsi geçen ülkenin de Türkiye’yi güvenli ülke olarak belirlemesi gerektiğini belirtmektedir.
Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkiye bakıldığında, Türkiye’nin Avrupa Birliğince güvenli ülke olarak belirlenmesi için, Avrupa Komisyonu’nun bir yeterlilik kararı (adequacy decision) vermesi gerekmektedir. Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün (GDPR) giriş bölümünün 104. paragrafında, Avrupa Komisyonu’nun yeterlilik kararı verirken hukukun üstünlüğü, yargıya erişim, insan haklarına saygı gibi kriterleri de esas aldığı görülmektedir. Bu noktadan hareketle, Avrupa Birliği kişisel veriler müktesebatı kapsamında güvenli ülke ilan etme sürecinin, bir ülkenin yalnızca kişisel veriler mevzuatının bulunup bulunmadığı yahut bu mevzuatın yeterli olup olmadığı ile değerlendirilmediği, süreçte başkaca kriterlerin de dikkate alındığı görülmektedir.
İnsan hakları kriteri bakımından, Avrupa Komisyonu’nun Türkiye için hazırladığı 2020 raporu incelendiğinde[1], Komisyon’un, temel hak ve özgürlükler bakımından devlet kurumlarında ve yargıda bağımsızlığın olmaması, ifade özgürlüğü anlamında getirilen kısıtlayıcı düzenlemeler, savunma hakkının etkin şekilde kullanılamaması ve devletin yetkilerinin ölçüsüz kullanımı gibi hususlara dikkat çektiği görülmektedir. Bu kapsamda, İnsan Haklar Eylem Planı doğrultusunda yapılacak reformlar, güvenli ülke ilanına dair süreçte de rol oynayabilecektir.
Sonuç
İnsan Hakları Eylem Planı’nda, insan haklarının korunması ve kamu hizmetlerinde şeffaflık, eşitlik ve hesap verilebilirliğin tesis edilmesi gibi önemli unsurlar yer alıyor. Plan kapsamında atılacak adımların, Türkiye’nin Avrupa Birliği tarafından güvenli ülke olarak belirlenmesi sürecinde etkilerinin olması bekleniyor.
[1] https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/turkey_report_2020.pdf
