Yeni Gelişme
İklim değişikliği, dünya genelinde üretim ve ticareti yeniden şekillendirmekte olup, bir yandan iklim değişiminin etkileri, diğer yandan küresel ticaret sistemindeki yeni eğilimler, dünya ekonomisindeki gelişmelere yön veren ana unsurlar haline gelmiştir. Küresel ısınmaya yol açan en önemli faktörün ekonomik faaliyetler olması nedeniyle başta karbon salınımı olmak üzere küresel ısınmaya yol açan tüm süreçlerde belirli kısıtlamalar öngörülmektedir ve iyileştirmeler hedeflenmektedir. Avrupa Birliği (AB) tarafından, Avrupa Yeşil Mutabakatı (“AYM“) kapsamında iklim değişikliği ile bütüncül bir yaklaşımla mücadele edilebilmesi adına birçok alanda mevzuat düzenlemeleri yapılmaktadır.
Bu doğrultuda, geçtiğimiz haftalarda AB çevre mevzuatında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Avrupa Komisyonu, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (“SKDM“) Öz Değerlendirme Aracı’nı yayımlamış ve (AB) 2023/1115 Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün (“Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü“) yürürlük tarihlerini ertelemiştir.
I. SKDM Öz Değerlendirme Aracı
AB’nin iklim, enerji, arazi kullanımı, ulaşım ve vergilendirme politikalarının 2030 yılına kadar 1990 yılındaki seviyesine kıyasla %55 emisyon azaltımını sağlayacak şekilde gözden geçirilmesini sağlamak için Avrupa Komisyonu, 14 Temmuz 2021 tarihinde “Fit for 55” (55’e uygun) isimli paketin yasalaşma sürecini tamamlamıştır. İlgili paket, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, hafif araçlara yönelik yeni emisyon performans standartları, arazi kullanımı kaynaklı sera gazı emisyonları, alternatif enerji altyapıları, emisyon azaltımında çaba paylaşımı, Emisyon Ticaret Sistemi (“ETS“) gibi çeşitli alanlardaki düzenlemelerinin yanı sıra uluslararası ticareti de etkileyecek en önemli unsurlarından olan SKDM’ye ilişkin çerçeve mevzuatı içermektedir.
SKDM’nin temel yasal çerçevesi olan (AB) 2023/956 sayılı Tüzük (“SKDM Tüzüğü“) ise, AB Resmi Gazetesi’nde 16 Mayıs 2023 tarihinde yayımlanmıştır. SKDM aracılığıyla AB, ilk aşamada, çimento, demir-çelik, alüminyum, gübre, hidrojen ve elektrik sektörlerine ilişkin yerli ve ithal ürünlerin tabi olduğu karbon bedelini eşitlemeyi amaçlamaktadır. Bir başka deyişle, SKDM ile AB içinde 2005 yılından bu yana uygulanan ETS eşdeğer bir karbon fiyatlandırmasının, SKDM kapsamına giren ürünlerin ithalatı aşamasında da uygulanması öngörülmektedir.
SKDM Tüzüğü 1 Ekim 2023 tarihinde raporlama yükümlülüğü ile sınırlı olarak uygulamaya girmiş ancak 1 Ekim 2023 ile 31 Aralık 2025 tarihleri arasındaki dönem, mali yükümlülük doğmayacak bir geçiş dönemi olarak belirlenmiştir. Geçiş dönemi, uygulama esaslarının oturtulması, veri toplanması ve uygulamanın iyileştirilmesine yönelik aksayan noktaların tespit edilmesi gibi amaçlara hizmet edecek, bu dönemdeki deneyim çerçevesinde gerekli iyileştirmeler ve ikincil mevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. 2025 sonuna kadar olan geçiş döneminde, ithal edilen ürünlere gömülü emisyonlar için herhangi bir ücretlendirme yapılmayacak; mali yükümlülüklerin devreye girdiği asıl uygulama dönemi ise 1 Ocak 2026 itibariyle başlayacaktır.
Günümüze geldiğimizde ise Avrupa Komisyonu, 23 Eylül 2024 tarihinde AB’ye ithalat yapan firmalar bakımından SKDM Öz Değerlendirme Aracı’nın geliştirildiğini duyurmuştur. SKDM Öz Değerlendirme Aracı, geçiş döneminde AB’ye ithalat yapan aktörlerin, ürünün 8 haneli Kombine Nomanklatür (Combined Nomenclature-CN) kodu, menşe ülke, ürünün değeri ve miktarı ile ithal edilme amaçları gibi bilgileri belirterek söz konusu ürünler bakımından SKDM’ye tabi olup olmadıklarını öğrenme, tabi oldukları takdirde ise yapılması gereken raporlama gerekliliklerine dair genel bir bakış elde etme imkanı sağlayabilmeleri amacıyla geliştirilmiştir.
Bununla birlikte Avrupa Komisyonu, SKDM Öz Değerlendirme Aracı’nın geçiş dönemi boyunca güncel tutulacağı ancak resmi mevzuatı tam olarak yansıttığının garanti edilemediği bilgisini vermiştir.
SKDM Öz Değerlendirme Aracı’nın Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan İngilizce metnine buradan ulaşabilirsiniz.
II. Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nde Erteleme
AYM kapsamında ormansızlaşma ve orman bozulumundan en çok sorumlu olan sektörler bakımından AB pazarına giriş koşullarını belirleyen Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü 9 Haziran 2023 tarihli AB Resmî Gazetesinde yayımlanarak kademeli olarak yürürlüğe girmiştir.
Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü ile ormansızlaşmaya sebep olarak gösterilen soya, sığır eti, palm yağı, ahşap/ağaç ürünleri, kakao, kahve ve bunlardan elde edilen belirli ürünleri üretimde girdi olarak kullanan çikolata, mobilya, lastik ve deri gibi ürünlerin AB pazarına girişi için ormansızlaşmaya sebep olmadıklarının, ahşap ve ahşap ürünleri için ise ormansızlaşmanın yanında orman bozulumuna yol açmadığının ve ilgili ülke mevzuatına uygun üretildiklerinin gösterilmesi aranmaktadır. Ayrıca, ilgili ürünlerin AB’ye ithalat prosedürleri kapsamında ekonomik operatörlerin bilgilendirme gereklilikleri, risk analizi ve risk önlemesini içeren üç aşamalı özen yükümlülüğü süreçlerini tamamlamaları, bu kapsamda, ürünün tedarikçilerini, üretim yeri koordinatlarını ve ormansızlaşmaya neden olmadıklarına ilişkin bilgileri sağlamaları, sağlanan bilgilere göre risk analizi yapılmaları ve olası risklerin asgariye indirilmesi sürecini tamamlamaları gerekmektedir. Bahsedilen özen yükümlülüğü kapsamındaki beyan süreci tamamlanmadığı sürece ilgili ürünlerin AB’ye ithalatı mümkün olmayacaktır.
İlk aşamada, Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün uygulama tarihi büyük ölçekli işletmeler için 30 Aralık 2024, KOBİ’ler için ise 30 Haziran 2025 olarak belirlenmişti. Ancak Avrupa Komisyonu tarafından Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün uygulanması için 12 aylık ilave süre tanıyan bir teklifin 2 Ekim 2024 tarihinde AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’na sunulduğu açıklanmış ve AB Konseyi ile Avrupa Parlamentosu arasında yürütülen müzakereler sonucunda 3 Aralık 2024 tarihinde uzlaşıya varılmıştır.
Bu kapsamda, Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün uygulama tarihi büyük ölçekli işletmeler için 30 Aralık 2025, KOBİ’ler için ise 30 Haziran 2026 olarak güncellenmiştir.
Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün İngilizce metnine buradan, uygulama tarihinin ertelenmesine ilişkin İngilizce teklif metnine ise buradan ulaşabilirsiniz.
Sonuç
İklim değişikliğinin etkilerini çokça hissettiğimiz günümüzde dış ticaretin ciddi bir bölümünü AB ile gerçekleştiren Türk şirketleri için AB’nin SKDM’sine uyum konusunda hazırlıklara başlanması kritik bir öneme sahiptir. Avrupa Komisyonu tarafından kullanıma sunulan SKDM Öz Değerlendirme Aracı ise atılması gerekli adımlar bakımından geçiş dönemi boyunca şirketlere yol gösterici niteliktedir.
Bunun yanı sıra, Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü’nün yürürlük tarihinin ertelenmesiyle şirketlerin gerekli aksiyonları alabilmesi için büyük ölçekli işletmeler için yaklaşık bir, KOBİ’ler içinse yaklaşık bir buçuk yıllık ilave süre tanınmıştır. Bu süre zarfında, söz konusu ürünlere ilişkin sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin, AB ile ticaretlerini sorunsuz bir şekilde sürdürebilmeleri adına mevzuata uyum kapsamında gerekli adımları atmaları gerekmektedir.
Günümüzde ekonomik faaliyetlerin baş sorumlu olarak gösterildiği iklim değişikliğinin üretim ve küresel ticaret üzerindeki etkisi göz önünde bulundurulduğunda, şirketlerin ilgili çevresel düzenlemelere uyum konusunda gösterecekleri hassasiyet her zamankinden büyük önem arz etmektedir.
