Yeni Gelişmeler
Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı elektronik çek ve bono uygulamasına geçmek için Elektronik Çek ve Bono Kanunu Taslağı’nı (“Taslak Kanun“) hazırladı. Taslak Kanun’un 1 Ocak 2020 tarihinde yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Değişiklik ne getiriyor?
- Taslak Kanun’un yürürlüğe girmesi halinde, çek ve bonoların elektronik ortamda düzenlenmesi, ciro edilmesi ve ödenmesi mümkün hale gelecek. Bu işlemler için bankalar nezdinde oluşturulacak sistemlerin yanı sıra banka sistemlerinin birbiriyle ilişkisini sağlamak üzere Elektronik Çek ve Bono Sistemi (“ÇEBİS“) kurulacak.
Elektronik Çekler
- Taslak Kanun uyarınca, elektronik çekler, hali hazırda kullanılmakta olan çeklerden farklı olarak (i) “elektronik çek” ibaresini, (ii) elektronik ibraz başlangıç tarihini ve (iii) çek hesabı sahibinin güvenli elektronik imzasını veya elektronik kimlik doğrulama yöntemiyle oluşturulan kimlik kaydını taşımak zorunda olacak.
- Lehtar, lehine ciro edilenler ve aval verenler, elektronik ibraz süresinin sonuna kadar çek hesabı sahibi, kendisinden önceki cirantalar ve aval verenlerin kimlik bilgilerine, “karşılıksızdır” işlemi gören çeklerine ve çek işlemlerine ilişkin diğer bilgilerine onların rızası olmaksızın ulaşabilecek.
- Elektronik çekler muhatap bankanın sistemi üzerinden düzenlenecek veya ciro edenin hesabının bulunduğu bankanın sistemi üzerinden ciro edilecek. Lehtar ve lehine ciro edilen, hesabının bulunduğu herhangi bir bankanın sistemi üzerinden ve en geç elektronik ibraz başlangıç tarihine kadar onay verebilecek. Onay, zilyetliğin devri niteliğinde olacak.
- Elektronik çek onaylanana kadar düzenleyen tarafından değiştirilebilecek veya geri alınabilecek.
- Elektronik çek hamiline yazılı, çizgili ve açık çek olarak düzenlenemeyecek ve elektronik çekte rehin cirosu veya beyaz ciro yapılamayacak.
- Elektronik çek, elektronik ibraz başlangıç tarihinden itibaren on gün içinde ödenmek üzere ibraz edilebilecek. Bunun için elektronik çek, (i) hamilin hesabının bulunduğu herhangi bir bankanın sistemi üzerinden takasa sunulabilecek, (ii) ÇEBSİS aracılığıyla doğrudan muhatap bankaya ibraz edilebilecek veya (iii) seri numarası belirtmek suretiyle fiziken yapılacak başvuruyla ibraz edilebilecek.
- Elektronik çekin karşılıksız çıkması halinde muhatap banka 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca kısmi ödeme yapmakla yükümlü olacak. Böyle bir durumda, çekin karşılıksız çıktığı hususu ve bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği tutar ÇEBSİS’e bildirilecek.
- Düzenleyen, elektronik ibraz süresinin sona ermesinden itibaren yedi gün içinde elektronik çekten cayabilecek.
Elektronik Bonolar
- Taslak Kanun uyarınca, elektronik bonolar, hali hazırda kullanılmakta olan bonolardan farklı olarak (i) “elektronik bono” ibaresini, (ii) ÇEBSİS tarafından verilen seri numarasını ve (iii) düzenleyenin güvenli elektronik imzasını veya elektronik kimlik doğrulama yöntemiyle oluşturulan kimlik kaydını taşımak zorunda olacak.
- Elektronik bono, lehtar ve lehine ciro edilenler tarafından hesaplarının bulunduğu bir banka sistemi üzerinden vade tarihine kadar onaylanabilecek.
- Elektronik bono hamiline yazılı veya açık bono olarak düzenlenemeyecek. Nama yazılı olarak düzenlenen elektronik bonolar ise devredilemeyecek. Ayrıca, elektronik bonolarda beyaz ciro yapılamayacak.
- Düzenleyen, ciro eden ve aval veren, tahsilatta kullanılmak üzere; lehtar ve lehine ciro edilenler ise ödemenin yapılacağı bir banka hesabını banka sistemlerine tanımlayacak. Tanımlanan hesapların tanımlanana ait, tahsil ve ödemeye uygun olup olmadığı hususunda doğrulama yapılacak.
- Bono bedeli tanımlanan banka hesabına ödenecek. Vadede bono bedelinin tamamı ödenmezse, vadeyi takip eden ilk iş günü borç miktarı faizi ile birlikte sırasıyla düzenleyen, düzenleyen lehine aval veren ve cirantaların tanımladıkları hesaplardan doğrudan tahsil edilecek.
- Bono bedelinin tamamı tahsil edilememişse, ÇEBSİS kalan borç miktarını bono dolayısıyla borç altına girenlere ve hamile bildirecek. Böylece, ayrıca protesto ve ihbar işlemlerine gerek kalmaksızın başvuru hakları kullanılabilecek.
Ortak Hükümler
- Elektronik çek ve bononun haczi halinde ÇEBSİS’te hacze ilişkin kayıt konulacak ve tahsil edilmesi halinde, banka tarafından tahsilat icra müdürlüğünün hesabına aktarılacak.
- 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun kambiyo senetlerine dayalı takibe ilişkin hükümleri elektronik çek ve bonoda da uygulanacak.
- ÇEBSİS işleticisi, sistemin güvenli bir şekilde işlemesi için gerekli önlemleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulm’nun da onayını alarak belirleyecek ve bankalar bu önlemlere uymakla yükümlü olacak.
Türk Ticaret Kanunu Değişiklikleri
- Taslak Kanun, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun bonoya ilişkin düzenlemelerinde de değişiklik öngörüyor.
- Taslak Kanun yürürlüğe girerse, bonolarda düzenleyenin kimlik numarası veya MERSİS numarasının bulunması zorunlu olacak.
- Ayrıca, 31 Aralık 2016 tarihinden itibaren çekler için zorunluluk olan karekod uygulaması bonolar için de kullanılacak. Bono alacaklıları, karekod aracılığıyla bonoyu düzenleyenin kimlik bilgilerine, protesto edilen bonolara ve daha önceki bono işlemlerinin detaylarına ulaşabilecek.
- Bononun Türkiye’de yerleşik olmayan kişiler tarafından yurtdışında düzenlenmesi halinde bonoda karekodun bulunması gerekmeyecek.
- 1 Ocak 2021 tarihine kadar düzenlenen bonolarda da karekodun bulunmaması bononun geçerliliğini etkilemeyecek.
Sonuç
Taslak Kanun, elektronik uygulamalarla çek ve bono kullanımlarına serilik ve kolaylık kazandırmayı amaçlarken, diğer yandan da işlem güvenliğini artıracak önlemler öngörüyor.
